Szanowni Rodzice,
Morska Szkoła Podstawowa im. Aleksandra Doby w Gdańsku, pod wieloma względami jest miejscem wyjątkowym. To przestrzeń do nauki i rozwoju Dzieci, bez względu na Ich pochodzenie, wyznanie czy kolor skóry. Nasza Szkoła oferuje rzeczywistą integrację oraz optymalne warunki, również dla kilkudziesięciorga uczniów z niepełnosprawnościami. Zachowania nietypowe, przejawiają nie tylko uczniowie z orzeczeniami, ale w Ich przypadku wiemy, co i dlaczego w przestrzeni szkolnej może wystąpić. Zaburzenia ze spektrum autyzmu należą do najczęściej występujących u naszych Uczniów, dlatego przygotowaliśmy dla Państwa zbiór informacji, które pomogę zrozumieć istotę funkcjonowania osób będących w spektrum. Są to wyjątkowo zdolne i wrażliwe Osoby, które potrzebują akceptacji
i zrozumienia, a najmniej lub w ogóle, współczucia. Zapraszam do lektury załącznika, przygotowanego przez Panią Ewelinę Jasiuk (psychologa z wykształcenia i nauczyciel wspomagający MSP im. A. Doby w Gdańsku), oraz Panią Annę Skierczyńską (psychologa z wykształcenia i superwizora MSP im. A. Doby w Gdańsku).
Z wyrazami szacunku,
Kamil Gajewski
Dyrektor Szkoły
Uczniowie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (do którego zalicza się Autyzm i Zespół Aspergera) to grupa dzieci, która jest bardzo zróżnicowana pod względem funkcjonowania, prezentowanych objawów, ich nasilenia oraz wpływu na życie. Dla skrótowego określenia spektrum autyzmu używa się najczęściej angielskiego skrótu ASD (Autism Spectrum Disorder). Mamy nadzieje, że poznając lepiej specyfikę tego zaburzenia, łatwiej będzie zrozumieć i zaakceptować zachowania takich uczniów.
Często wydaje nam się, że zaburzenie ze spektrum autyzmu wiąże się z niepełnosprawnością intelektualną, brakiem umiejętności komunikacyjnych i koniecznością bycia pod stałą opieką osoby dorosłej. Jednak w spektrum są też dzieci o przeciętnej czy nawet wybitnej inteligencji, sprawnie porozumiewające się mową, w pełni samodzielne bądź wymagające niewielkiego wsparcia. Niejednokrotnie są bardzo uzdolnione i doskonale radzą sobie z wymaganiami edukacyjnymi. Jednak zaburzenie ze spektrum autyzmu wiąże się z występowaniem deficytów (o różnym nasileniu), które utrudniają im pełne i satysfakcjonujące uczestnictwo w życiu społecznym, w tym także szkolnym. Trudności dotykają trzech obszarów funkcjonowania: interakcji społecznych, komunikowania się oraz nietypowych wzorców zachowań i zainteresowań.
Oznacza to, że uczeń ze spektrum autyzmu może mieć trudność z nawiązaniem odpowiedniego kontaktu wzrokowego, przez co w trakcie rozmowy nie patrzy na rozmówcę i sprawia wrażenie jakby nie był nią zainteresowany. Bywa, że skraca dystans i stoi zbyt blisko rozmówcy bądź do osoby dorosłej zwraca się po imieniu. Znacznie łatwiej rozmawia mu się z jedną osobą lub w małej grupie. Kiedy osób jest zbyt dużo, wówczas trudniej jest mu się skupić na tym, co mówią inni. Dziecko z ASD najchętniej rozmawia na tematy, które lubi i na których się zna. Nie powinno nas dziwić, jeśli podejdzie do nieznanej osoby i zacznie z nią rozmowę. Zdarzyć się może, że w specyficzny i bezpośredni sposób będzie komentował różne sytuacje, wygląd czy zachowanie innych. Sam sposób i sytuacja, w której wygłasza określone zdanie, może spowodować, że współrozmówca poczuje się zmieszany czy dotknięty, mimo że nie to miało na celu dziecko z ASD. Przez to często postrzegane jest jako źle wychowane, niemiłe i niegrzeczne. Trudności w relacjach społecznych mogą także przejawiać się niewielkimi umiejętnościami nawiązywania koleżeńskich relacji z rówieśnikami, zapraszania innych do zabawy czy wspólnego spędzania czasu. Przez to niezwykle trudno jest im nawiązać przyjaźnie. Inne dzieci w klasie mogą nie rozumieć i nie akceptować nietypowego zachowania kolegi/koleżanki z zaburzeniem ze spektrum, ponieważ na pierwszy rzut oka nie widać, aby coś im dolegało – widzą, słyszą, chodzą i najczęściej dobrze się uczą. Dlatego też nieumiejętne próby dołączenia do zabawy czy brak umiejętności współpracy mogą być odbierane jako celowe i złośliwe działania bądź jako niemiłe zaczepki, a nieumiejętność podtrzymania rozmowy – jako ignorancja i lekceważenie. Warto zwrócić uwagę na fakt, że ci uczniowie tak samo jak ich rówieśnicy, pragną akceptacji i sympatii, i tak samo mocno mogą przeżywać odrzucenie, odtrącenie czy niechęć ze strony innych.
Obserwuje się, że osoby w spektrum posiadają mniejsze umiejętności przewidywania i rozumienia zachowań własnych oraz innych ludzi, a także konsekwencji tych działań. Zdarza się, że błędnie interpretują zachowanie drugiej osoby, jej gesty czy oczekiwania. Stąd może dochodzić do różnych nieporozumień i konfliktów pomiędzy rówieśnikami. Bywa, że uczniowie z ASD mają trudność z dostosowaniem się do ogólnie przyjętych zasad i przekraczają granice. Konieczne jest częstsze przypominanie i wyjaśnianie im obowiązujących reguł. Inni uczniowie mogą czasami odczuwać w związku z tym ogromne poczucie niesprawiedliwości, bo konsekwencje zachowań uczniów ze spektrum autyzmu nie zawsze są takie same jak w przypadku innych dzieci.
W charakterystykę zaburzeń autystycznych wpisane są także nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne, co jest wynikiem nieprawidłowego ich odbioru lub przetwarzania, np. nadwrażliwość na hałas, tłum czy ostre światło. Na co dzień, w przestrzeni szkolnej uczniowie mierzą się z ogromną liczbą takich bodźców, a ich nadmiar może spowodować irytację, frustrację i pojawianie się zachowań, które dla innych będą wydawały się niewłaściwe czy nieadekwatne, np. uczeń w odpowiedzi na nielubiany dźwięk lub hałas zatka uszy, rozpłacze się, wpadnie w panikę czy zacznie krzyczeć, a w skrajnych przypadkach będzie prezentował zachowania autoagresywne/agresywne. W sytuacjach nadmiernego pobudzenia uczniowie potrzebują odpowiednich warunków aby się uspokoić. Dlatego, jeżeli dzieje się to podczas lekcji, mogą opuścić salę i wyjść na korytarz, zawsze pod opieką nauczyciela wspomagającego.
Uczniowie z ASD prezentują czasami dziwne zachowania, takie jak: podskakiwanie, machanie rękoma, stukanie, klaskanie, czy wybuchy śmiechu w najmniej odpowiedniej chwili. To ich sposób na regulację napięcia i emocji. Niektórzy przejawiają niechęć do dotykania przez innych, unikają przytulania czy wspólnego siedzenia w ławce, a inni wręcz przeciwnie, mają nadmierną potrzebę przytulania się. Ich zachowanie niejednokrotnie cechuje sztywność i schematyzm, przez co trudniej jest im dostosować się do zmieniających się sytuacji. Szybko przywiązują się do rutyn, a zmiany mogą powodować nasilony płacz, krzyk lub podenerwowanie i trudności z koncentracją. Nauczyciele wspierający uczniów zawsze starają się ich przygotować na nadchodzące zmiany, jednak czasami pojawiają się one nagle i nie da się ich przewidzieć. Dzieci z zaburzeniem ze spektrum bywają wybuchowe. Dzieje się tak dlatego, że czują się bezradne w niektórych sytuacjach. Czasami z pozoru drobne i nieznaczące wydarzenia (np. niezrozumienie polecenia, konieczność przepisania długiego tekstu, niepowodzenie, itp.) mogą wywołać w nich bardzo silne emocje. Emocje, które odczuwa każde dziecko. Jednak kiedy ma się zaburzenia ze spektrum autyzmu, zdarza się to trochę częściej, bo więcej rzeczy przeszkadza i wyprowadza z równowagi oraz trudniej jest nad nimi zapanować. Uczniowie z diagnozą Autyzmu czy Zespołu Aspergera posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, co daje nauczycielom możliwość dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do potrzeb dziecka. Stąd mają oni z tego tytułu różne „przywileje” i mogą mieć dostosowane, inne niż pozostali uczniowie, warunki zaliczania sprawdzianów czy form ich pisania. Mają również wsparcie w postaci nauczyciela wspomagającego, który jest z nimi przez większość zajęć lekcyjnych. Poza tym uczniowie ci uczęszczają na różne zajęcia specjalistyczne i terapeutyczne, aby rozwijać swoje umiejętności deficytowe i uczyć się adekwatnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach, które sprawiają im trudność, dzięki czemu coraz lepiej funkcjonują w środowisku szkolnym.
Pomimo wielu trudności i problemów wynikających z zaburzenia ze spektrum autyzmu, uczniowie ci są bardzo spostrzegawczy, potrafią widzieć świat z zupełnie innej perspektywy i opowiadać o tym z wielkim zapałem. Dostrzegają detale, które dla innych mogą być niewidoczne, są kreatywni i potrafią szukać nietypowych rozwiązań. Mają ciekawe zainteresowania, niesamowite pasje i talenty. Ich potrzeby są takie jak wszystkich innych dzieci. Autyzm jest tylko częścią tożsamości danej osoby, występuje od urodzenia i… po prostu jest. Nie jest chorobą. Jest stanem – odmiennym sposobem myślenia i odczuwania świata, które nie jest ani lepsze, ani gorsze - jest po prostu inne.
Wszystkim Rodzicom, którzy chcieliby lepiej poznać z czym na co dzień mierzą się Rodzice dzieci z różnymi niepełnosprawnościami, polecamy najnowszy film „Śubuk”, który był inspirowany prawdziwą historią mamy niemówiącego dziecka z autyzmem. Chłopiec ten był pierwszym w Polsce niemówiącym autystą, który zdał maturę, a obecnie jest doktorem nauk prawnych.
Ewelina Jasiuk
Anna Skierczyńska
